Wstęp
Zasady szkolnictwa w Anglii bardzo różnią się od tego, w czym wyrośliśmy w Polsce. Anglia a nie Polska jest tu wyjątkiem, ponieważ wszyscy z całej Europy mają podobne problemy ze zrozumieniem angielskiego systemu oświaty i opanowaniem jego terminologii. Mówiono mi już, że samo zrozumienie angielskiego systemu szkolnictwa wymaga przynajmniej kilku lat studiów, czy nawet doktoratu. To jest może przesada – ale na pewno jest skomplikowany i co najmniej uciążliwy w zrozumieniu. Opisuję tylko to, co jest ważne i niektóre sprawy są z konieczności uproszczone a inne, niektóre może ciekawe, ale nie istotne szczegóły, po prostu pomijam.
Usiłuję jak najprościej wytłumaczyć zasady i praktykę z punktu widzenia dawania naszym dzieciom najlepszego wykształcenia i startu w życiu. Komu na tym nie zależy nie musi czytać dalej. Niech poradzi się sąsiada albo, jeszcze łatwiej, niech idzie do najbliższej szkoły ze swoją pociechą i niech ją tam zostawi.
Niniejszy artykuł posługuje się przykładami z Hrabstwa Devon, ale zasady równie dobrze odnoszą się do całej wyspy z wyjątkiem Szkocji.
Podstawy
Prawo angielskie nie obowiązuje obywatela do wysyłania dzieci do szkoły. Zobowiązuje go tylko do kształcenia dzieci (od 5 do 16 lat) według przepisów, programu i ustanowionych norm edukacyjnych. To znaczy, że swobodnie można uczyć dzieci w domu lub w nieformalnych grupach jeżeli spełnione są odpowiednie warunki i sama nauka poddawana jest regularnej kontroli. Niewiele ludzi to robi ale są tacy, którzy sami uczą swoje dzieci.
System edukacyjny dzieli się na trzy etapy: primary (szkoły podstawowe, od 5 do 11 lat), secondary (szkoły średnie, od 11 do 18 lat) i tertiary (szkoły wyższe, uniwersytety, politechniki itp.) Przed etapem primary jest przedszkole, zwane (po niemiecku) Kindergarten. Nie zajmuję się tematem Kindergarten.
Państwo zapewnia darmowe miejsce w szkole dla każdego dziecka od 5 do 16 lat w tzw. state schools, szkołach państwowych. Od 16 lat są również darmowe miejsca ale nie są one zapewnione. Większość dzieci chodzi do takich szkół.
Są też miejsca w szkołach prywatnych, znajdujących się przede wszystkim na etapach primary i secondary. Na prywatne szkoły mówi się różnie w zależności od odmiany szkoły i od intencji mówcy. Mamy trzy terminy: private school, public school (tak, dobrze jest napisane), independent school. Za wszystkie się płaci, ale w wielu wypadach istnieją stypendia, które mniej lub bardziej pokrywają opłaty. Do tych szkół należą znane miejsca jak Eton, Harrow, Westminster jak również mnóstwo mniej znanych. Obecny klimat polityczny nie sprzyja tym szkołom, ponieważ wielu polityków uważa, że ich istnienie jest wrzodem na cudownym ciele rozwijającego się egalitaryzmu i pędu do wyrównania społecznego.
Roczniki
System państwowy uległ wielu zmianom w ciągu ostatnich 45 lat, ale zmiany te nie objęły wszystkich rejonów Anglii. Na skutek tej niedokończonej reformy Anglia posiada tak, jak gdyby dwa równoległe systemy organizacyjne szkół średnich.
Po drugiej wojnie światowej dziecko chodzące do szkóły państwowej zaczynało chodzić do primary school w wieku 5 lat. W wieku 10-11 lat, na podstawie kilku testów przeprowadzana była selekcja dzieci, aby najzdolniejsze skierować do elitarnych szkół zwanymi grammar schools (nie ma to nic wspólnego z gramatyką - bardziej może z gramotnością). Testy maja nazwę eleven plus, często pisane jako 11+ (oznacza wiek, w którym dopuszczano dzieci do egzaminów). Pozostała większość szła do secondary modern schools (czasami zwanymi po prostu modern schools). Ogólnie mówiąc, czym lepsza szkoła primary tym było łatwiej dostać się z niej do szkoły grammar. Najczęściej szkoły grammar i secondary modern nie były mieszane (koedukacyjne).
W jednych i drugich szkołach dzieci uczyły się podstawowych przedmiotów, jak matematyka i angielski. Dzieci w szkołach grammar uczyły się jeszcze łaciny, kilku języków, przedmiotów ścisłych i zawsze była grupa przygotowywana na przyjęcie na uniwersytet. W wieku 15-16 lat zdawały poszczególne egzaminy (G.C.E. „o” level*, jak gdyby mała matura) z wachlarza przedmiotów, które mogły częściowo wybrać na zasadzie zdolności lub zamiarów. Większość odchodziła wtedy od szkoły i szła do pracy lub do szkoły zawodowej. Ci zdolniejsi specjalizowali się przez dwa lub trzy lata w trzech-czterech przedmiotach już ściśle związanych z ich zamiarami i zdawali te przedmioty jako G.C.E. „A” level*. Te ostatnie lata w szkole grammar (i także w innych szkołach) nazywa się nadal sixth form (Szósta Klasa, ponieważ stanowią one szóste i siódme lata ucznia w szkole) Na podstawie wyników tych egzaminów i ilości poszczególnych przedmiotów zdanych na G.C.E. „o” level ci młodzi ludzie byli przyjmowani lub odrzucani przez uniwersytety, które wcześniej wybrali. Po odrzuceniu mogli znów starać się o przyjęcie w kolejnym roku.
Dzieci w szkołach secondary modern nie były kierowane na wyższe studia i kończyły szkołę w wieku 15-16 lat po zdaniu egzaminów G.C.E. „o” level. Jednak bywały w tych szkołach zdolne dzieci, które nie zdały egzaminu 11+. Egzaminy 12+ i 13+ często umożliwiały tym dzieciom przejście do szkół grammar. Również uczniowie osiągający dobre wyniki w egzaminach „o” level przechodzili do szóstej klasy w najbliższej szkole grammar. Reszta szła do pracy, do szkoły zawodowej (technical college) lub na praktykę (appreticeship).
Jak widać, były trzy rodzaje szkół, do których chodzili uczniowie w wieku 11-18 lat: grammar, secondary modern i technical. Stąd nazwa tripartite system. Zwykle mówiono grammar school system.
Ten system nie podobał się władzom powojennym i lobb’istom płynącym nurtem co raz silniejszego socjalizmu demokratycznego (i mniej demokratycznego). Krytyki były ostre, zazwyczaj niesłuszne ale skuteczne. Zaczęto rozmontowywać system teraz zwany selective (czyli selekcyjny) i na jego miejsce zaczęto stawiać nowe szkoły i przerabiać stare. Ten nowy system miał za cel być non-selective (czyli nie selektywny) i w pełni mieszany (koedukacyjny). Zwany był comprehensive (wszechstronny). Było dużo oporu, dużo awantur i jeszcze więcej ofiar – wśród uczniów, oczywiście. Wielu obserwatorów zauważyło i wiele badań wykazało, że system comprehensive wcale nie poprawił ogólnego poziomu szkolnictwa, wręcz pogorszył go. Ale pchał Anglię mocno w kierunku wyrównania społecznego i jak to zwykle bywa, w dół.
Mniej więcej w tym czasie zostały przerobione egzaminy G.C.E. „o” level na takie, które też miały „wszechstronny” charakter, i które stosuje się dzisiaj. Są to egzaminy G.C.S.E. (General Certificate of Secondary Education) i, jak podkreślają nam w urzędach, wszyscy uczniowie do nich przystępują (ciekawe, ponieważ wcześniej było dokładnie tak samo z tą różnicą, że były one trudniejsze). Wyniki GCSE podawane są według stopni: A*, A, B i C, które oznaczają, że egzamin jest zdany, oraz D, E, F i G oznaczających, że egzamin został oblany. Ale, żeby nikt nie czuł się skrzywdzony to każdy jakąś ocenę dostaje.
Mimo ciągłego uporu lewicy w rządzie i różnych grup nacisku, reformy powoli traciły swój rozpęd i dziś w Anglii sytuacja wygląda następująco. W większości miast (Londyn, Birmingham) jak również i hrabstw (Kornwalia) wprowadzony jest system comprehensive. W niektórych hrabstwach (Buckinghamshire) pozostał system selekcyjny. W jeszcze innych hrabstwach, niektóre rejony posiadają system comprehensive a w innych przetrwał system selekcyjny. Tak jest właśnie w hrabstwie Kent i w Devonie, gdzie szkoły grammar istnieją w Plymouth, Torbay (Torquay, Paignton i Brixham) i we wschodnim Devonie w Colyton. Szkoły te są bez zastrzeżeń bardzo dobre, o czym świadczy ich wyposażenie, znakomite wyniki, dyscyplina i ogólne warunki pracy dla uczniów. Będę o nich jeszcze pisać.
Obok szkół grammar w tych rejonach Devonu znajdują się szkoły comprehensive, które w obecności tych elitarnych szkół są prawdopodobnie gorsze aniżeli byłyby w innym wypadku. Na takie szkoły należy uważać i bardzo ostrożnie je wybierać; jednak nie należy zapominać, że jakość szkoły zawsze wynika z "dodanej wartości" a nie z samych końcowych osiągnięć. Innymi słowy, wynika z podniesienia poziomu ucznia. Szkól secondary modern, między którymi znajdywały się świetne szkoły według tych kryteriów, zostało bardzo mało (znajdują się, na przykład, w Calderdale, w Trafford i w Kent).
Ogólnie nie można powiedzieć, że wszystkie szkoły comprehensive są złe ale w tych szkołach prędziej znajdziemy problemy z dyscypliną, narkotykami, ciążami czy łobuzerstwem i oczywiście niskie osiągnięcia naukowe. Są pewne ‘odmiany’ szkół comprehensive, na które warto zwracać uwagę ze względu na ich lepszy poziom. Są to szkoły wyznaniowe (denominational Schools) a przede wszystkim katolickie. Przeważnie, ale nie zawsze, szkoły katolickie mają lepsze wyniki i mniej problemów z dyscypliną. Jedną z najlepszych szkół w państwowych w Anglii jest katolicka The Oratory School w Londynie, gdzie Premier Blair wysyłał swojego syna. W Devonie i Kornwalii znajduje się kilka szkół katolickich. Katolickie szkoły mają taki plus, że katechizacja odbywa się na miejscu i nie ma potrzeby osobno umawiać się z proboszczem.
Szkoły prywatne
Pośród szkół prywatnych znajdują się najlepsze pod względem wyników szkoły w tym kraju. Wiele z nich ma najlepsze wyposażenie i najlepszych nauczycieli. Szkół tych jest mało, często są oddalone od wszystkiego i od wszystkich, najtańsze już są drogie i najczęściej z powodu oddalenia przyjmują uczniów do internatu. Zaczynają się od etapu primary (na prywatne mówimy preparatory schools lub w skrócie prep schools). Szkoła Prep jest często częścią większej szkoły do lat 18 i tradycyjnie, dobrze sytuowani Anglicy wysyłali tam swoje dzieci (zwykle od wieku 7 lat) i mieli je z głowy na zawsze. (Potem w ramach zemsty takie dzieci wysyłały swoich rodziców do domów starców i też miały spokój!). Z dobrych prywatnych szkół wszyscy uczniowie dostają się na wyższe studia do dobrych uniwersytetów i z pośród nich wypływa wielu znanych przemysłowców, naukowców, polityków, lekarzy, adwokatów i innych przodujących obywateli.
Należy pamiętać, że nie wszystkie szkoły prywatne są dobre. Znajdują się wśród nich szkoły bardzo przeciętne i o wiele gorsze od państwowych szkół grammar, (i nawet gorsze od wielu szkół comprehensive) ale dalej istnieją, bo mimo ich poziomu są nadal wiele lepsze od większości szkół comprehensive. U nas w Devonie na pierwszym miejscu rankingu szkół BBC znajduje się państwowa Colyton Grammar School i dopiero na drugim prywatna Kelly College w Tavistock. W tym wypadku jednak, Kelly College jest bez wątpienia bardzo dobrą szkołą z tym, że Colyton Grammar School jest lepsza.
Szkoły prywatne trzymają się tego samego programu (national curriculum), co szkoły państwowe i uczniowie tych szkół zdają identyczne egzaminy w wieku 15-16 i 17-18 lat.
